ΣΠΗΛΑΙΟΝ ΓΡΕΒΕΝΩΝ [ΚΑΡΟΥΤΙ - ΕΞΟΔΟΣ ΦΑΡΑΓΓΙΟΥ ΠΟΡΤΙΤΣΑΣ]

ΣΠΗΛΑΙΟΝ ΓΡΕΒΕΝΩΝ [ΡΑΨΙΜΟ ΤΟΥ ΦΛΑΜΠΟΥΡΟΥ & ΧΟΡΟΣ (1991)]

7. ΣΠΗΛΑΙΟΝ ΓΡΕΒΕΝΩΝ {ΓΑΜΟΣ ΞΥΡΙΣΜΑ ΤΟΥ ΓΑΜΠΡΟΥ]

9. ΣΠΗΛΑΙΟΝ ΓΡΕΒΕΝΩΝ [ΤΡΑΓΟΥΔΙΑ ΚΑΤΑ ΤΟ ΡΑΨΙΜΟ ΤΟΥ ΦΛΑΜΠΟΥΡΟΥ]

3. ΣΠΗΛΑΙΟΝ ΓΡΕΒΕΝΩΝ [ΤΡΑΓΟΥΔΙΑ ΓΙΑ ΤΗ ΜΑΝΑ ΤΟΥ ΓΑΜΠΡΟΥ]

6. ΣΠΗΛΑΙΟΝ ΓΡΕΒΕΝΩΝ [ΚΑΡΑΝΤΟΣ ΓΕΩΡΓΙΟΣ]

4. ΓΑΜΟΣ ΣΤΟ ΣΠΗΛΑΙΟ [ΞΕΠΡΟΒΟΔΙΣΜΑ ΤΟΥ ΓΑΜΠΡΟΥ]

"ΤΕΤΡΑΜΙΔΑ" ΦΩΤΟ ΝΙΚΗ ΝΙΩΡΑ

ΣΥΛΛΟΓΟΣ ΣΠΗΛΑΙΩΤΩΝ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΣ

 Η ΠΡΟΣΦΟΡΑ ΤOY ΜΟΝΑΣΤΗΡΙΟΥ ΠΑΝΑΓΙΑ
ΣΤΗΝ ΠΑΙΔΕΙΑ ΤΩΝ ΓΡΕΒΕΝΩΝ
(1884-1894)

Εισηγητές: Ν. Βαβρίτσας & Αθ. Πέτρου 

Η παρουσίαση του θέματος της σημερινής ημερίδας, του συλλόγου Σπηλαιωτών θεσσαλονίκης, αποτελεί καρπό της επί σειρά ετών συνεργασίας των κ. Νικολάου Βαβρίτσα και Σάκη Πέτρου. Πανεπιστημιακός δάσκαλος ο κ. Βαβρίτσας, συνεπής ερευνητής ο κ. Πέτρου ενώνουν κάθε φορά τις δυνάμεις τους για τη συλλογή και δημοσίευση, όταν αυτό είναι εφικτό, τοπικού εθνογραφικού υλικού, κυρίως φωτογραφικού και μουσικού.

Δεν αποτελεί έκπληξη για μένα το θέμα της σημερινής ημερίδας, γιατί η προσφορά της ιεράς μονής κοιμήσεως Θεοτόκου Σπηλαίου στους κατοίκους της περιοχής Γρεβενών, αλλά και ολόκληρης της Δ. Μακεδονίας, κατά τα δύσκολα χρόνια της τουρκοκρατίας και αργότερα, υπήρξε σημαντική και πολυποίκιλη.  Είναι ανάγκη σήμερα, όσο ποτέ άλλοτε, να γίνουν γνωστές πλευρές της τοπικής μας ιστορίας, ώστε να συνδεθούμε με αυτές και να γνωρίσουμε ενδιαφέροντα στοιχεία, ιδιαίτερα όταν αυτά παρουσιάζονται στον τόπο όπου διαδραματίστηκαν.

Η συλλογή του βιβλιογραφικού υλικού το οποίο διαπραγματεύονται οι εισηγητές προέρχεται από πρωτογενείς κυρίως γραπτές πηγές. Μέρος του υλικού αυτού θέλησαν οι εισηγητές να μοιραστούν μαζί μας και είναι σήμερα εδώ, για να αναδείξουν τη μεγάλη ΠΡΟΣΦΟΡΑ ΤOY ΜΟΝΑΣΤΗΡΙΟΥ ΠΑΝΑΓΙΑ ΣΤΗΝ ΠΑΙΔΕΙΑ ΤΩΝ ΓΡΕΒΕΝΩΝ.

Δημήτριος Μίμης

ΕΝΑ ΠΟΙΗΜΑ ΓΙΑ ΤΟ ΣΠΗΛΑΙΟ

Η "ΠΟΡΤΑ"

Το μνημείο των πεσόντων 1940-41 Αξιωματικών και Οπλιτών Νομού Γρεβενών

Το μνημείο των πεσόντων 1940-41 Αξιωματικών και Οπλιτών Νομού Γρεβενών

          Δυτικά της πόλης Γρεβενών, σε απόσταση ευθείας γραμμής 28 χιλιομέτρων στο όρος ΛΥΓΚΟΣ, βρίσκεται το Μνημείο πεσόντων 1940-41, Αξιωματικών και οπλιτών του Νομού Γρεβενών, εναντίον των φασιστών Ιταλών επιδρομέων.

          Ανεγέρθηκε στο κέντρο γραμμής 3 χιλιομέτρων μήκους των κορυφογραμμών από βορρά προς νότον: Σκούγκζας υψ. 1799 –Βασιλίτσας υψ. 2248, στη θέση ΑΝΝΙΤΣΑ σε υψόμετρο 1700 μ. (προσήλιο Φιλιππαίων).

          Η ανέγερσή του αποφασίσθηκε το 1978 σε κοινή συνεδρίαση των εφεδροπολεμιστικών οργανώσεων Ν. Γρεβενών μετά από πρόσκληση πρόταση του Διευθυντού του Γραφείου Υπηρεσίας Εφέδρων Ν. Γρεβενών, Πέτρου Ιωάννη του Χρ. εφέδρου Λοχαγού, προς τους Συνδέσμους: Εφέδρων Αξιωματικών, Τραυματιών και Πολεμιστών Οπλιτών, Αναπήρων και Θυμάτων Πολέμου και Συλλόγου Εθνικής Αντίστασης (ΕΔΕΣ).

          Ως σημείων ανεγέρσεως προτάθηκε η περιοχή Σταυρού Σμίξης ή εκατέρωθεν αυτής, διότι:

1)    Εκεί ο Άγιος Κοσμάς περί το τέλος του 18ου αιώνα, τοποθέτησε ξύλινον σταυρόν λέγοντας: «Αν κάποτε εχθρός έλθη από βορράν προς τα εδώ, δεν θα περάσει κάτω απ’ αυτόν τον σταυρό».

2)    Η περιοχή αυτή, είναι το πλησιέστερο σημείο μαχών του ελληνικού στρατού εναντίον των ιταλικών στρατευμάτων το 1940-41 στο Νομό Γρεβενών, προς τους τάφους των εκατόν είκοσι (120) και πλέον νεκρών στρατευσίμων Γρεβενιωτών, οι οποίοι είναι θαμμένοι στη Βόρειο Ήπειρο.

3)    Εκεί επάνω ο λαός των Γρεβενών με την επίβλεψη και συν­δρομή της χωροφυλακής σύμφωνα με την εντολή του Αρχηγείου Στρατού Ελλάδος, μετέφερε δικά του τρόφιμα και πυρομαχικά του στρατού, ενισχύοντας τόσο τις υποχωρούσες και επιβραδυντικώς μαχόμενες, όσο και τις επιστρατευθείσες για αντεπίθεση μονάδες του στρατού μας.

4)    Εκεί έγινε η ταχύτατη συγκέντρωση και παράταξη επιστρα­τευμένων κατά το πλείστον μονάδων του Ελληνικού στρατού, για άμυνα και αντεπίθεση.

5)    Από τη γραμμή αυτή άρχισε οριστική νικηφόρα αντεπίθεση άνευ οπισθοχωρήσεως του στρατού μας εναντίον της 3ης ορεινής Ιταλικής μεραρχίας Αλπινιστών (ΤΖΟΥΛΙΑ), υπό τον Στρατηγόν ΤΖΙΡΟΤΤΙ η οποία είχε διεισδύσει ως τις 3 Νοεμβρίου στη Σαμαρίνα – Δίστρατο, καλύπτοντας το αριστερόν της κύριας επίθεσης των Ιταλικών στρατευμάτων, δια πέντε Μεραρχιών εναντίον μιας και μόνον Ελληνικής Μεραρχίας της 8ης στην περιοχή της Ηπείρου (Καλπάκι).

6)    Από τη Σκούγκζα – Αννίτσα – Βασιλίτσα γραμμή εξορμήσεως – εφόδου και μαχών, μια ταξιαρχία ιππικού υπό των Συνταγματαρχών Δημάρατον Σωκράτη και τριών ταγμάτων Π.Ζ. ήτοι: του 1ου του 51ου Συντάγματος Δαβάκη μεθ’ ουλαμού ιππικού, του 1ου του 5ουο Συντάγματος Τρικάλων και του 3ου του 7ου Συντάγματος Χαλκίδος, με μελετημένη, ταχύτατη και ορμητική αντεπίθεση από τις 3 έως 7ης Νοεμβρίου, συνέτριψε την ιταλική Μεραρχία Τζούλια χαρίζοντας την πρώτη μεγάλη νίκη του Στρατού μας. Το μέγεθος της νίκης αποδεικνύεται από το ότι επί τόπου στην περιοχή αυτή βρίσκονται ο Διοικητής της Ι΄ Μεραρχίας Π.Ζ. Βραχνός Βασ. και ο Δκτής του Β’ Σώματος Στρατού Αντιστράτηγος Δημ. Παπαδόπουλος.

Μετά από την παρουσίαση αυτών των ιστορικών δεδομένων, ο Σύνδεσμος Τραυματιών και Πολεμιστών οπλιτών του Νομού Γρεβενών, ενθουσιωδώς πρότεινε να αναλάβει το όλο έργο ο ίδιος, έχοντας την συμπαράσταση όλων των άλλων Συνδέσμων.

Συγκινητική ήταν η παρουσία του προέδρου του παραπάνω Συνδέσμου κ. Ραμαντάνη Δημητρίου ο οποίος κλαίγοντας, στο έπακρον συγκινημένος, σε ερώτησή μου, γιατί; απάντησε: «Τον αδελφούλη μου τον Ηλία έχω θάψει με τα ίδια μου τα χέρια στην Κορυτσά, που σκοτώθηκε στον Μοράβα» (πρόκειται για τον έφεδρο επιλοχία Ηλία Ραμαντάνη).

Εδώ θα πρέπει να γνωρίσουμε και το Διοικητικό Συμβούλιο των πολεμιστών οι οποίοι ανέλαβαν με απόλυτο αυθορμητισμό, το μεγάλο αυτό έργο.

1) Ραμαντάνης Δημήτριος Κ.                        πρόεδρος

2) Αναγνώστου Χρήστος Γ.                          αντιπρόεδρος

3) Ανδρεάδης Ιωάννης Ευστ.                        γενικός γραμματέας

4) Σιόβας Νικόλαος Αχιλ.                    ταμίας

5) Βαρσάμης Νικόλαος Ανασ.                       μέλος

6) Καφτεράνης Θεόδωρος Παν.          μέλος

7) Κλημίδης Γεώργιος Δημ.                           μέλος

8) Κοσματόπουλος Αχιλλέας Στερ.                μέλος

9) Νασιόπουλος Θεμιστοκλής Ευθ.                μέλος

          Τα μέλη του διοικητικού Συμβουλίου αυτού καθώς και μέλη των υπολοίπων, επισκέφθηκαν επί τόπου την προταθείσα περιοχή και επέλεξαν το ύψωμα 1700 της Αννίτσας ως τόπον ανεγέρσεως του Μνημείου, δεδομένου ότι κατά την επί τόπου απόφασή τους:

          Α) Στο ύψωμα αυτό στηρίχθηκε δια του 1ου τάγματος Π.Ζ./Δαβάκη, η όλη κίνηση των μονάδων επιθέσεως δεξιά και αριστερά του, των δύο στηριγμάτων ιππικού και δύο ταγμάτων π.ζ.

          Β) Το ύψωμα αυτό δεσπόζει όλης της γραμμής εξορμήσεως με την απεριόριστη θέα του.

          Γ) Υπήρξε ο κορμός της όλης επιχειρησιακής ενέργειας, ήτοι συγκεντρώσεως – παρατάξεως – επιθέσεως και γενικότερης εξορμήσεως και εφόδου του ιππικού και πεζικού μας. Κατόπιν ζητήθηκε από την Κοινότητα Φιλιππαίων η παραχώρηση δύο στρεμμάτων στο σημείο αυτό, το δε Κοινοτικό Συμβούλιο ομόφωνα ενέκρινε την παραχώρηση και ο Σύνδεσμος προχώρησε στις άλλες ενέργειές του.

          Ενημέρωσε το Γενικό Επιτελείο Στρατού (ΔΕΠΑΘΑ), το οποίο δι’ εγγράφου του συνεχάρη επαινώντας την ενέργεια αυτή. Δέχθηκε την δωρεά σχεδίων του Μνημείου την οποία επεξεργάστηκε λεπτομερώς και ιδιαίτερα ο πρόεδρος κ. Ραμαντάνης μετά του Διευθυντού του Γ.Υ.Ε.Ν. Γρεβενών και ακολούθως η Τεχνική Υπηρεσία του Νομού συνέταξε την οικονομοτεχνική μελέτη. Απευθύνθηκε με ανοιχτή επιστολή προς το λαό και τις αρχές για οικονομική ενίσχυση υπέρ κατασκευής του Μνημείου, ανταποκρίθηκε δε άμεσα ο λαός των Γρεβενών, η Μητρόπολη, το Δημαρχείο, η Νομαρχία και κατά το πλείστον το Υπουργείο Βορείου Ελλάδας. Ακολούθησε η προμήθεια υλικών και έγιναν τα εγκαίνια του Μνημείου το 1981 υπό του Υπουργείου Εθνικής Αμύνης.

          Ορίσθηκε με απόφαση του Συνδέσμου η εορτή του προσκυ­νήματος των νεκρών στο Μνημείο να γίνεται κάθε χρόνο την πρώτη Κυριακή μετά το δεκαπενταύγουστο, διότι στις 16 Αυγούστου 1940 έγινε η επιστράτευση στο Νομό Γρεβενών ήτοι της 9ης Μεραρχίας γενικότερα. Έκτοτε κάθε χρόνο πραγματοποιείται αυτή η γιορτή. Τα δε στοιχεία του Μνημείου, επί βάσεως του φυσικού εδάφους, σε τομή κράνους πολεμιστού του 1940, απαρτίζονται:

          Ι) Από μεγάλου μεγέθους μαρμάρινον σταυρόν στην κορυφή της τομής του κράνους, ως έμβλημα θρησκευτικόν και της ρήσεως του Αγίου Κοσμά.

          ΙΙ) Μαρμάρινα στοιχεία σε φυσικό μέγεθος, ανάγλυφα υπό του γλύπτη Χασιώτη Χ. εκ Τρικάλων ήτοι:

          α) Ανάγλυφο του μαχόμενου στρατιώτη του 1940-44.

          β) Ανάγλυφο της φορτωμένης πυρομαχικά γυναίκας Γρεβε­νιώτισσας.

          γ) Ανάγλυφο ιππέως μαχητού 1940-41.

          δ) Ανάγλυφο πυροβόλου μεταφερομένου υπό βοδιών με συ­νοδεία άμαχου Γρεβενιώτη.

          ΙΙΙ) Ομοίωμα κράνους μαχητού υπερμεγέθους εκ τσιμεντοκο­νιάματος επί κτίσματος οστεοφυλακίου του οποίου η θέα προκαλεί δέος και έκταση, σύμβουλο του νεαρού μαχητή του έπους 1940-41.

          IV) Δεξιά και αριστερά του κράνους στήλες μαρμάρινες 2, στις οποίες αναγράφονται σκαλιστά τα ονόματα των πεσόντων και

          V) Μαρμάρινες πλάκες πέριξ της γραμμής του επί εδάφους σχήματος τομής κράνους, στις οποίες αναγράφονται τα ονόματα των πόλεων που κατέλαβαν τα ελληνικά στρατεύματα το 1940-41.

          Γενικότερα αυτό το Μνημείο μας οδηγεί σε δύο μεγάλα ιστορικά γεγονότα της εποχής εκείνης.

          Πρώτον στη θυσία των μαχίμων Γρεβενιωτών και κα’ επέ­κταση όλων των Ελλήνων και δεύτερον στην αναδίπλωση –οπισθοχώρηση και συντριβή της Μεραρχίας ΤΖΟΥΛΙΑ, υπό ελαχίστων δυνάμεων του στρατού μας.

          Γι’ αυτό το Μνημείο αυτό αποτελεί ένα λαμπρό στολίδι μνήμης –ιστορίας των Γρεβενών της Ελλάδος. Τιμά τους νεκρούς μας, τιμά τον λαό των Γρεβενών – το λαό της Ελλάδας, τιμά την ιστορία του τόπου μας. Την όλη φροντίδα και επιμέλεια της γιορτής έχει ο Σύνδεσμος τραυματιών πολεμιστών μετά του Συνδέσμου Εφέδρων Αξιωματικών και Αναπήρων θυμάτων πολέμου Γρεβενών, αλλά συνδράμουν πάντοτε πολλοί φορείς του Νομού μας πρωτοστατούντος του Μητροπολίτη κ.κ. Σεργίου και ιδιαίτερα οι στρατιωτικές μονάδες και μονάδες αστυνομίας Γρεβενών και το Α΄ Σώμα Στρατού Κοζάνης.

          Επισημάνσεις: Επειδή στο έδαφος εντός και πέριξ του Μνη­μείου υπάρχουν εμφανή τα προχώματα θέσεων μάχης του Ελληνικού Στρατού από το 1940, δεν πρέπει επ’ αυτού να γίνει καμία επέμβαση αποχωματώσεως ή επιχωματώσεως και γενικότερα αλλαγής του χώρου. Ακόμη δεν πρέπει εκεί να γίνει καμία επέμβαση δεντροφυτεύσεως σε μεγάλη απόσταση από το Μνημείο, για να φαίνεται εις τους αιώνες το Μνημείο, αλλά και ο γυμνός χώρος όπου αναγκάστηκε ο στρατός μας να πολεμήσει ακάλυπτος εντελώς εκτεθειμένος στην ιταλική αεροπορία.

          Σήμερα 2008 ο χώρος του Μνημείου είναι πλήρως επισκέψιμος μετά από την ασφαλτόστρωση του δρόμου, που πραγματοποίησε με αυθόρμητη πρωτοβουλία ο Νομάρχης Γρεβενών κ. Κουπτσίδης Δημοσθένης.

          Σημειωτέον δεν ότι στην περιοχή  αυτή από 1 έως 10 Νοεμ­βρίου 1940 έχουν σκοτωθεί πολλοί στρατιώτες των μονάδων που προαναφέραμε, επιβάλλεται να στηθεί και τρίτη στήλη πεσόντων με τα ονόματα αυτών, δεδομένου ότι μέχρι στιγμής οι οικογένειες πεσόντων από διάφορα μέρη της Ελλάδας ζήτησαν την αναγραφή τους και ήδη γράφτηκαν, όπως του Συνταγματάρχου Μπουλούκου και των δύο αεροπόρων που έπεσαν με το αεροπλάνο τους κατόπιν αερομαχίας 800 μέτρα δυτικά του Μνημείου της ΑΝΝΙΤΣΑΣ.

ΠΕΤΡΟΥ ΙΩΑΝΝΗΣ ΧΡ. 

Φωτογραφίες: Νίκος Βαβρίτσας

Η Παναγία η Σπηλιώτισσα

Αναδημοσίευση κειμένου της Αλεξάνδρας Παραφεντίδου από το περιοδικό

«ΕΡΓΟΧΕΙΡΟ» Τ. 287/Αυγούστου 1972. Το πρωταρχικό κείμενο δημοσιεύτηκε στο πολυτονικό σύστημα γραφής. Επιμέλεια: Ν. Βαβρίτσας.

ΑΦΙΕΡΩΜΑ ΣΤΟ ΔΕΚΑΠΕΝΤΑΥΓΟΥΣΤΟ

Η Παναγία η Σπηλιώτισσα

Τώρα το Δεκαπενταύγουστο απ’ άκρη σε άκρη του τόπου μας ο λαός πανηγυρίζει το «χαροποιόν πένθος» όπως χαρακτηριστικά αποκαλεί την κοίμηση της Θεοτόκου, ο αλησμόνητος Κόντογλου. Όπου και αν βρεθείς, σαν τέτοια μέρα, θα ακούσεις γλυκόηχες καμπάνες και κατανυκτικές ψαλμωδίες… «Επί Σοι χαίρει Κεχαριτωμένη πάσα η κτίσης…».

Πολλές φορές, βέβαια κατά τη διάρκεια του χρόνου τιμά η Εκκλησία μας την πονεμένη Μητέρα των χριστιανών. Ωστόσο σαν κορυφαία γιορτή Της θεωρείται η 15^η Αυγούστου. Άλλωστε και τα μεγαλύτερα κέντρα της λατρείας Της, στον τόπο μας, η Μεγαλόχαρη της Τήνου και η Παναγία Σουμελά, αυτή τη μέρα, συνεγείρουν τους περισσότερους πιστούς.

Εδώ πάνω στη Μακεδονία, στην Καστανιά του Βερμίου, έχουν αναβιώσει ως γνωστό οι φιλόθρησκοι αδελφοί μας Πόντιοι, το παλιό ιστορικό μοναστήρι του όρους Μελά της πατρίδας τους, που είχε υψωθεί σε σύμβολο του Ποντιακού Ελληνισμού και σε φωτοβόλο εστία ελληνοχριστιανικού πολιτισμού. Η Παναγία Σουμελά έχει αποβεί καθώς είπανε ένα από τα δύο μεγάλα κέντρα λατρείας της Παναγίας.

Η πίστη όμως του Μακεδονικού λαού, στη θαυματουργό δύναμη της Παναγίας, ξεκινά από τους πρώτους Χριστιανικούς αιώνες και βρίσκει την έκφρασή της σε πλήθος εκκλησίες και ξωκλήσια, που είναι αφιερωμένα στο όνομά Της. Σε ιστορικά μοναστήρια, σε χωριά και πολιτείες, όπως της ικοσιφοίνισσας στο Παγγαίο, της Παναγίας της Σπηλιώτισσας στο ηρωικό χωριό Σπήλιο των Γρεβενών, της Μεγάλης Παναγίας στην ξακουστή κωμόπολη της Πίνδου τη Σαμαρίνα και σε άλλες περιοχές του Μακεδονικού χώρου, το Δεκαπενταύγουστο γίνονται τα μεγαλύτερα θρησκευτικά πανηγύρια, προς τιμήν της Παναγίας και συρρέουν χιλιάδες πιστοί για να δοξάσουν το όνομά Της και να επικαλεστούν τη βοήθειά τους.

Συνδυάζοντας κι’ εμείς τη θρησκευτική πίστη με το λαογραφικό και το ιστορικό ενδιαφέρον, ας ξεκινήσουμε τούτο το Δεκαπενταύγουστο για ένα ευλαβικό προσκύνημα στο μοναστήρι της Παναγίας Της Σπηλιώτισσας. Βρίσκεται στη θρυλική περιοχή της Πίνδου, την αρχαία Ελιμεία, με τις απαράμιλλες γραφικότητες, που κρατεί μνήμες ελληνικές από την απώτερη αρχαιότητα. Ιδιαίτερα το μοναστήρι της Παναγίας Της Σπηλιώτισσας, συνδέεται άμεσα με τους Εθνικούς αγώνες.

Το οδοιπορικό μας, με αφετηρία τη Θεσσαλονίκη, ακολουθεί το δρόμο Κοζάνης- Γρεβενά 25 χμ. περίπου είναι η απόσταση από τα Γρεβενά στο χωριό Σπήλιο, όπου και το μοναστήρι που το καθολικό του τιμάται στην κοίμηση της Θεοτόκου. Χωριό και μοναστήρι είναι κτισμένο σε υψόμετρο 1.000 περίπου μέτρων, σε μια απότομη απόληξη της οροσειράς του Όρλιακα, που την αγκαλιάζουν, σαν δυο δροσερά μπράτσα, ο Βελονιάς, στα βορειοανατολικά και ο Βένέτικος στα βορειοδυτικά, που περνούν τα νερά τους από την Πίνδο. Εικόνες σπάνιας ομορφιάς ξανοίγονται εμπρός μας, καθώς το φως πέφτει ανάμεσα από τα φυλλώματα, στο νερό της ρεματιάς και μετασχηματίζεται σε βεντάλιες ιριδισμών.

Ψηλά από το μοναστήρι, ο αγέρας μας φέρνει το χαρούμενο αχό της καμπάνας και από τα βάθη του χρόνου, τον αντίλαλο της φωνής των φλογερών εκείνων αγωνιστών της ελευθερίας, που επικαλούνταν τη βοήθεια της Παναγίας της Σπηλιώτισσας. Να τι λέει ένα ντόπιο τραγούδι που αναφέρεται στον καπετάν Ζιάκα το πρωτοπαλίκαρο του αρματολού των Γρεβενών Τόσκα…

Βοήθα Αϊ Λιά, από το Βιτσκό κι Αϊ Λιά από τη Σαμαρίνα

Βοήθα κυρά και Παναγιά απ’ το Μέγα Σπήλαιο

Θα φκιάσω στις εικόνες σας καντήλες ασημένιες.

Καθώς είναι γνωστό, το έθνος σε όλες τις κρίσιμες στιγμές του επικαλούνταν την προστασία της θεομήτορος. Οι κλεφταρματωλοί της Πίνδου, ζητούσαν τη θαυματουργή Της επέμβαση. Άλλωστε τόσο το μοναστήρι της Παναγίας της Σπηλιώτισσας, όσο και όλα τα άλλα μοναστήρια της περιοχής αυτής, αποτελούσαν κρησφύγετο και ορμητήριά τους. Ιδιαίτερα το Μέγα Μοναστήρι του σπηλαίου υπήρξε άντρο και στρατηγείο των κλεφτών και των αρματολών…Όπως δε μας πληροφόρησε ευγενικός φίλος στο παλιό αυτό μοναστήρι λειτουργούσε και «κρυφό σχολειό».Εδώ πάνω, καθώς άκουσε από τους γέρους του χωριού, σαν ήτανε παιδί, ένοιωθαν πιο λεύτεροι οι Ραγιάδες, κάτω από τη σκέπη της Παναγίας της Σπηλιώτισσας. Η εικόνα της λένε ότι είναι θαυματουργή, ισάξια μ’ εκείνη που βρίσκεται στο Μέγα Σπήλαιο στην Πελοπόννησο.

Αμέτρητοι ήταν και οι προσκυνητές που έφταναν για τη χάρη της. Σε παλαιότερα χρόνια, τούτο το ψήλωμα αντιλαλούσε, από όργανα και τραγούδια. Εξαιρετικά γραφικός ήταν ο πολύδιπλος χορός, που στηνότανε στη μεγάλη πλατεία του χωριού, με τα βαθύσκια καραγάτσια, τις «φτελιές» όπως τις λένε εδώ και το τρανό πλατάνι…Όσοι δεν χόρευαν, κάθονταν γύρω, γύρω, σε πέτρινα και ξύλινα καθίσματα και παρακολουθούσαν το όμορφο θέαμα που παρουσίαζε ο χορός αυτός που αναπτύσσονταν σε πολλές δίπλες και ακολουθούσε ιεραρχική σειρά. Η γραφικότητα υπογραμμίζονταν και από τις πλουμιστές τοπικές φορεσιές, αντρών και γυναικών. Το πανηγύρι όμως συνδυάζονταν και από την τέλεση ομαδικών γάμων. Το είχαν σε καλό και είχε καθιερωθεί να παντρεύονται ανήμερα στη γιορτή της Παναγίας, με την ευλογία της. Στο γαμήλιο «φλάμπουρο», μάλιστα του πρώτου στη σειρά γάμου, κρεμούσαν μεταξωτό μαντίλι από το θαυματουργό εικόνισμα της Παναγιάς. Θυμούμαι σαν ήμουν παιδί, συνέχισε ο φίλος μας, με νοσταλγική διάθεση, τα «φλάμπουρα» με τους σταυρούς στη σειρά, στην πλατεία του Αγίου Αθανασίου, και τις νύφες με τα φλουριά στο μέτωπο. Εικόνα άφταστης μεγαλοπρέπειας και γραφικότητας. Και δεν γίνονταν μόνον γάμοι, ανήμερα της Παναγίας, αλλά και αρραβωνιάσματα. Τώρα, δυστυχώς όπως παντού έτσι και εδώ ατόνησαν τα έθιμα. Διατηρείται μόνον ο καθαρά θρησκευτικός χαρακτήρας του πανηγυριού, γιατί εξακολουθεί αμείωτη η πίστη για τη θαυματουργό δύναμη της Παναγίας της Σπηλιώτισσας. Οι προσκυνητές έρχονται να τιμήσουν τη Χάρη της και να αποθέσουν κάποιο τάμα…Κι’ ακόμη να θυμηθούν όπως εμείς τις δόξες που είδε κι έζησε τούτο το παλιό μοναστήρι, που κρατά τ’ αχνάρια από τα βήματα του Κοσμά του Αιτωλού, του θρυλικού καπετάν Ζιάκα και τόσων άλλων ακόμη αγωνιστών της λευτεριάς.

Στη θύμηση του καπετάν Ζιάκα, ήρθε στη σκέψη μας η περίφημη μάχη που έδωσε το 1854 ο ψυχωμένος αυτός αγωνιστής με τα παλικάρια του από τούτη εδώ τη θέση, σκορπώντας το θάνατο στους Τουρκαλβανούς του Αβδή πασά.

Γενιές γενιών ελληνικών, προσέφεραν σπονδή αίματος σε τούτη εδώ τη γη που τη σημάδεψαν γεγονότα που έγιναν θρύλος, τραγούδι και παράδοση…Που σφιχτοδέθηκαν με της Παναγιάς τη χάρη, που στέκει ακοίμητος φρουρός και βαρδιάτορας (φρουρός) των εθνικών πεπρωμένων, στην ακριτική αυτή περιοχή.

Πλήθη κατατρεγμένων Ραγιάδων, στους σκοτεινούς χρόνους της δουλείας, κάτω από την ιερή σκέπη της Παναγίας της Σπηλιώτισσας, βρήκαν καταφύγιο και παρηγοριά. Σε κείνα τα μαύρα χρόνια, χρονολογείται και η ανέγερση του ιστορικού μοναστηριού, σύμφωνα με την κτητορική επιγραφή που διαβάζουμε:

“Σταυροπήγιον Πατριαρχικόν, αγιασθέν επ’ ονόματι της Υπεραγίας Θεοτόκου Σπηλαιωτίσσης, εν τω ιδίω θελήματι παρά κυρίου κυρ. Μελετίου Μακαριωτάτου Αχριδών Πατριάρχου ΑΧΛΓ 1633 ”.,

Όσο για τη θαυματουργό εικόνα, δεν υπάρχει μαρτυρία, πότε ιστορήθηκε…Πρέπει να είναι αρχαιότερη.

Περπατώντας και μείς Δεκαπενταύγουστο, στου ΄Ορλιακα τα γραφικά υψώματα, προσκυνητές της Μεγαλόχαρης, στο ιστορικό μοναστήρι της Παναγίας της Σπηλιωτίσσης, που κρατά τόσες και τόσες ένδοξες μνήμες είχαμε την αίσθηση πως αναβαπτιστήκαμε στη κολυμβήθρα της ελληνικής λεβεντιάς και της χριστιανικής πίστης…

ΑΛΕΞ. ΠΑΡΑΦΕΝΤΙΔΟΥ